Put pacijenta sa hematološkim oboljenjima u eri COVID-19

Kao i ceo svet, i mi smo menjali praksu pod pritiskom pandemije koja je do ovog časa u dva pika zapljusnula našu zemlju. Da bi shvatili koliko slojevito je epidemija COVID-19 u Srbiji uticala na bolesnike sa limfoproliferativnim bolestima (a ovo bi se svakako moglo primeniti u određenoj meri i na celu populaciju malignih bolesnika), moramo biti svesni nekoliko činjenica:

1.     Da su kapaciteti celih bolnica, uključujući tu sva tri nivoa zdravstvene zaštite, bili stavljani u službu borbe protiv COVID-a, odnosno da su to i dalje

2.     Da se nastankom epidemije bilo koje zarazne bolesti, pa i ove, ne smanjuje druga patologija u populaciji, pa time ni broj obolelih od hroničnih limfoproliferativnih bolesti

3.     Da je nemoguće potpuno sprečiti prodor neke zarazne bolesti koja u kapacitetu epidemije vlada na određenom području (a pogotovo ako je prisutna na nivou cele zemaljske kugle), u ovom slučaju COVID-a 19, u zdravstvene ustanove koje se smatraju “čistim”, i to kako među bolesnike, tako i među zdravstvene radnike

Kada sve ovo uzmemo u obzir možemo pretpostaviti sa kojim se preprekama suočavaju bolesnici na svom putu dijagnostike i lečenja limfoproliferativnih bolesti, odnosno lekari i hematolozi u pokušaju da im pomognu kako bi na najuspešniji mogući način prešli ovaj put.

Potencijalni problemi javljaju se već na nivou primarne zdravstvene zaštite, kako zbog oklevanja bolesnika da se jave u dom zdravlja sa svojim tegobama zbog straha od zaraze, tako i u primarnoj dijagnostici, gde se, hteli to ili ne, u doba epidemije svaki simptom posmatra kroz prizmu COVID infekcije. Ovo je prvi kamen spoticanja na koji nailazi naš bolesnik u putu do tercijernog nivoa zaštite.

Kada se posumnja na limfoproliferativno oboljenje, bolesnik se upućuje na više nivoe zdravstvene zaštite gde neminovno nailazi na usko grlo, imajući u vidu da se u istom trenutku veliki broj centara bavi samo ili pretežno COVID bolesnicima. U takvim uslovima, kašnjenje u dijagnostici i lečenju naših bolesnika se čini kao neminovnost. Pa ipak, reorganizacija rada, konkretno na Klinici za hematologiju KCS, pomogla je da se u dobroj meri ublaže novonastali problemi sa kapacitetima za hematološke, odnosno bolesnike sa limfomima. Ova reorganizacija podrazumeva povećan broj prijema, otvaranje druge dnevne bolnice za bolesnike koji su svoje redovne terapije do tada primali u nekoj od gradskih bolnica, rasterećenje ambulantnog rada prezakazivanjem redovnih kontrola i obavljanjem kontrola putem telemedicine, što je bilo neophodno kako bi se svi napori i resursi usmerili na bolesnike koji zahtevaju neodložno lečenje, odnosno nastavak već započetog lečenja. Ono što je dodatno crpelo naše snage u vreme pojačanog opterećenja Klinike, jeste činjenica da su naši lekari takođe bili, i još uvek su angažovani kao ispomoć u COVID bolnicama, odnosno, da je jedan značajan broj medicinskog osoblja bio izbačen iz stroja, što zbog obolevanja od COVID-a, što zbog rizičnih kontakata (što se u drugom piku epidemije iz razumljivih razloga više nije uzimalo u obzir).

Verovatno najveća promena u radu koja se javila kao proizvod tekuće pandemije je uspon telemedicine. Ova kovanica, nastala sedamdesetih godina prošlog veka, dobila je svoj puni smisao tek u danima epidemije. Naime, kako je već rečeno, redovne kontrole koje su bile zakazane u vreme vanrednog stanja i povećanog rizika od zaražavanja, prezakazivane su za druge termine. U početku se ovaj vid zdravstvene zaštite svodio na kratke telefonske razgovore sa bolesnicima u kojima bi se, u skladu sa njihovim aktuelnim stanjem, oni obaveštavali o novom terminu kontrole, da bi se vremenom u komunikaciju uključila i elektronska pošta preko koje nam bolesnici šalju svoje laboratorijske i radiografske nalaze i objašnjavaju podrobnije trenutno stanje. Na osnovu ovih podataka i uputa koji se takođe šalje skeniran na e-mail odeljenja, piše se kompletan izveštaj koji se, takođe u skeniranoj formi, šalje nazad bolesniku, kao potvrda sprovedene kontrole, upravo putem telemedicine. U slučaju da se na osnovu aktuelnih rezultata i informacija koje se dobijaju od bolesnika posumnja na progresiju bolesti koja je do tada bila pod kontrolom, zakazuje se pregled uživo i bolesnik dalje procesuira na adekvatan način. Iako su dometi ovakvog vida komunikacije sa bolesnicima ograničeni na slučajeve koji imaju neku od hroničnih indolentnih limfoproliferacija u mirnoj fazi, odnosno na bolesnike koji su u remisiji nakon završenog hematološkog lečenja, velika je korist s obzirom da nemali broj bolesnika ostaje kod svoje kuće, umesto da se izlažu riziku od zaraze dolaskom u jednu veliku zdravstvenu ustanovu kakva je Klinički centar Srbije, koja je i sama prožeta epidemijom na različite načine.

Što se tiče lečenja bolesnika sa hroničnim limfoproliferativnim oboljenjima na Klinici za hematologiju KCS u doba epidemije, pokušava se naći balans između aktuelnih preporuka i mogućnosti koje koje su nam na raspolaganju. Prate se saveti autoriteta iz pojedinih oblasti u domenu odlaganja terapije, ređih poseta Klinici, uključujući gore pomenutu telemedicinu, primene manje mijeloablativnih i imunosupresivnih protokola ukoliko to ne ugrožava ishod lečenja, sprovođenja TMĆH, lečenja u okviru kliničkih studija i sl. Sa bolesnicima kod kojih se u toku lečenja na Klinici utvrdi pozitivnost na COVID-19 postupa se prema tačno utvrđenim algoritmima koji su dati od strane Nacionalnog kriznog štaba za borbu protiv epidemije (neodložna izolacija, testiranje kontakata, lečenje prema smernicama i sl.). Za sada nemamo tačnih podataka o učestalosti COVID infekcije kod naših bolesnika sa hroničnim limfoproliferativnim oboljenjima, kao ni o ishodu infekcije u odnosu na različite epidemiološke i parametre osnovne hematološke bolesti.

Pandemija COVID-a 19 je nesumnjivo promenila dosadašnju praksu u sferi hroničnih limfoproliferativnih oboljenja kako iz perspektive bolesnika, tako i iz ugla hematologa koji se bave ovom oblašću. Na koji način ova infekcija menja prognozu bolesnika sa limfomima, odnosno HLL-om, znaće se nakon detaljnijih analiza, s tim da treba imati u vidu da smo još uvek u fazi prikupljanja podataka, kao i da epidemija još uvek traje. Vreme u kom ćemo moći da procenimo efekat COVID infekcije u svojim različitim kliničkim prezentacijama na naše bolesnike i njen uticaj na hematološko lečenje je pred nama. U njemu moramo imati aktivno učešće.

M-RS-00000093